Author: Can Baysal

Unutmak insanların en yeteneksiz oldukları konulardan biri. Unutmak istediklerini unutamadıkları gibi, unutulmaması gerekenleri de hatırlamakta güçlük çekiyorlar. Sonuçta su çatlağını buluyor.

Bunları yazarken kafamdan “difficulties in automatic spell checking for agglutinative languages” diye bir şey geçiyor olması ise konunun bir başka boyutu. Bari oradan başlayayım yazmaya

Ben çocukken “Türkçe yazıldığı gibi okunur, Dünya’nın en kolay dillerinden biri” gibi bir BS okullarda sürekli pompalanırdı. Eğitimin gittikçe kötüleştiğini düşününce merak adiyorum, hala aynı saçmalığı anlatıyorlar mı yoksa bunu bile anlatamayacak kadar mı kötüleşti durum acaba diye. Türkçe, yazıldığı şekilde okunmadığı gibi Dünya’da çok daha kolay okunan yazılan diller var. Tabii bu hikaye harf devriminin gerekçesi olarak anlatılırdı.

Yalan söylemeyi tembellikten sevmediğimi hep anlatırım. İnsan yalan söyleyince kime ne yalan söylediğini, söylediği yalanlarda anlattığı alternatif ortamın kendi içinde uyumunu v.s. takip etmek zorunda. Ona harcayacak enerjim yok. Anlaşılan o ki toplumlar kendilerine, çevrelerine ve yetiştirdikleri çocuklarına yalan söylerken bu basit durumu unutuyorlar. Öte yandan, Agatha Christie’nin, Poirot’ya söylettiği gibi gerçeğin ortaya çıkmak gibi bir huyu var.

• En klasik yalanlardan olarak; Amerika (İngiltere de bu arada) sömürgelerini “white man’s burden” dolayısıyla işgal etmedi, o aç gözlerini doyurma çabasıydı.
• Nedense herkesin farkında değil gibi yaptığı; Osmanlı haraca bağladığı toplumlara o kadar bağımlıydı ki, o toplumların çocuklarını devşirmek yetmedi, haraç olarak aldığı paralarını çoğu durumda eritip akçe olarak yeniden darp etmeye bile gerek görmedi.
• Ne bileyim; Vladimir Ilyich İngiltere ve Almanya’nın yardım ve çabalarına rağmen devrimin başlangıcını kaçırmıştı.
• Daha garibi; Taiwan aslında bağımsızlık istemiyor, resmi politikaları “ana karadaki isyancıların, adaya çekilmiş gerçek Çin yönetimine teslim olması gerektiğini” söylüyor.
• Ve tabii; Bütün imparatorluklar sömürü üzerine kurulur, insan, para, toprak v.s. kaynaklar karşılığı barış ve huzur, aslında Pax Romana sağlama vaadiyle yayılırlar.
• Ha bu arada; Orta Asya’daki iç deniz kuruyalı milyonlarca yıl oluyor.

Saydıkça bitmez bunlar. Ama bir nokta önemli, sen imparatorluk rüyası görüyorsan komşun uyuyamaz kolay kolay. Mümkünse de seni uyandırmak için elinden geleni yapar.

Şimdi, eklemeli dillerden buraya nasıl geldik diye dönüp bakınca; Bizim muhtemelen şanslı olduğumuz bir nokta var. Belki de kültürel kökenin yapısı dolayısıyla, Türkçe eklemeli bir dil olarak yaşadığı gibi bir şekilde yabancı kelimeleri de sağını solunu çekiştirerek eklemeli olarak kullanmayı başarmışız. Dolayısıyla daha birinci ikinci sınıfta öğretilen “Türkçe’nin harika özellikleri” olan büyük sesli uyumu, küçük sesli uyumu, sessizlerin eke göre değişmesi v.s. bir sürü kuralın sürekli istisnaları var. Ve farkında değil çoğunluk ama Türkçe yazıldığı gibi okunmuyor. Yazıldığı gibi okunsa yabancılar kelimeleri o kadar garip telaffuz etmezlerdi. Bir tek “a”, bir tek “e” yok, hele “ğ” var ama yok.

Hayatındaki şanssızlıklardan biri beni sınıfında bulmak olan, ilkokul öğretmenime sorduğum gibi “anne” büyük sesli uyumuna uymuyorsa, çocukların da ağzından çıkan ilk laf buysa, biz Türkçe konuşmayan çocuklar olarak mı doğuyorduk acaba? Gerçekten, İstanbul Türkçesi olarak 14. yüzyıl civarında “ana”‘nın deformasyonuyla ortaya çıkmış bir kelime.

Rahatsız olduğum bir nokta var, mesela burada çok belirginleşen. Ataerkil bir toplum olarak çocukları babasının adıyla, soyuyla, milletiyle anıyoruz. Ama o çocuklar yüzlerce yıl annelerinin kucağında, kucağında değilse bile son zamanlardaki gibi, kontrolünde büyümüşler. O anneler dilleri dönmediği ya da kulaklarını tırmaladığı için, ana yerine āne demişler. Zaten özellikle İstanbul’da okumuş kesim doğrudan mader demeyi tercih ediyor (Refik Halit’in yalancısıyım ama o doğru söylemiştir). Bu ortamda ne olduğunu inkar ede ede nereye kadar gidilir bilmiyorum. Son planda su çatlağını buluyor.

Yoksa devlet planlamasıyla, bir anda bütün Osmanlı milletlerine “Türk” etiketi yapıştırıp, etiketin tutmayacağı ilk günden görünenleri dışlayıp bir kültür oturtulmaya çalışılmış da sonuçları ortada sanki. Yoksa neden kendini solcu sanan faşistlerimizi, hatta ırkçılarımızı tedavi etmiyoruz? Bu saçmalık bize doğal geldiğinden olmasın sakın?

Her bayram sabahı, hatırlattıklarıyla getirmesi beklenen neşe yerine kötü hatıralar taşıyor. Bunun ne kadarı hayatın genel kötüye gidişinden? Ne kadarı çocukluğun bilinçsizliği içinde sıkıntıları göremezken, bunun artık değişmiş olmasından? Ne kadarı, salgın başta olmak üzere biri bitmeden diğeri başlayan felaketlerin hayatımızın doğal, doğaldan da öte neredeyse alışıp beklentiye girdiğimiz parçaları olmasından? Tabii şahsi kötü hatıraların da büyük katkısı olduğunu unutmam mümkün değil.

Yirmi üç yıl olmuş; Annem ve halamla bir bayram sabahı salonda oturup, komşuların arife günü hayatın dertlerinden kurtulan babam için taziyeye gelmelerini, bizi teselli edip, bayram neşesini saklamaya çalışarak başka ziyaretlere gitmelerini seyredeli. İlkokul matematik problemi gibi her sene yeniden hesaplasam da hayatımın ne kadarını babamsız yaşadığımı, hala %50’ye gelememiş olsam da bunca geçen zamanda, sonuç değişmiyor. Cenaze işlerini nasıl halledeceğim diye telefon etmeye çalıştığım ama cevap veremeyen babam yok artık ve olmayacak ve sonuçta bayramın zaten sınırlı olan neşesi solup gitti onunla beraber.

Bu sabah dışarıda kuşlar öterken, hava soğukla serin arasındayken halamlardaki bayram sabahlarının iyi taraflarını hatırlamak kolaydı. Ama, annemle halam da babamın peşinden gittiler. Bir sürü kuzeni ve diğer gidenleri de düşünürsek, ailenin bütün eğlencesinin öteki tarafa göçtüğü söylenebilir. Orada epey neşeli ve yeterince gayri ciddi bir ortamın keyfinde olduklarını düşünmekten başkası gelmiyor elimden.

Bu seneki ortam dolayısıyla, ölüme alışmış olmak doğal sanıyor insan. Ama düşüncelerle hisler arasında büyük fark var. Alışılmıyor ölüme falan. Ya insanlığımızda hala körelmemiş noktalar var, ya da toplu halde ancak istatistik olacak ölümlerin her birini teker teker hissediyoruz ve birer trajedi olarak yaşandığını görüyoruz.

Sosyal ve politik ortam hakkında hiç yorum yapmayacağım, değmeyeceğinden değil şu anda katlanamayacağımdan. Öte yandan belki de hayatı hep beraber şikayet ettiğimiz bataktan kurtarmak için susmak ve unutmaya çalışmak yerine konuşmak ve analiz etmek gerekiyor artık. Çevremde küçük çocuk yok epeydir, bilmiyorum hala bizim küçüklüğümüzdeki gibi neşeli bir ortam görüyorlar mı? Eğer öyleyse bile, bunun kalıcı olmayacağını bilerek, yaşayabildikleri kadar mutluluğu “fırsat varken yaşasınlar” diye görmek ne kadar doğru, düşünüyorum bulamıyorum.

Sadece soruyu soracak olsam Twitter’da yazar ve buraya hiç uğramazdım, tabii cevap hakkında spekülasyon da yapacağım. Zaten cevabı hakkında fikir sahibi olmadan soru sormak çok parlak bir fikir, genelde, değil.

Hayata bakışımız hep zıt kutuplar arasında gidip gelmeyi gerektiriyor. Olumlu-olumsuz, iyi-kötü, bizden-onlardan, haklı-haksız, güzel-çirkin. Hatta daha da ötesi soru ve cevap bir noktada düşünce sürecinin zıt kutupları. Peki durum bu iken (öncelikle durum bu mu diye sormak lazım, ama ben aksine argüman getiremiyorum), diyalektik kavramını çocuklara öğretmeden “düşünen insanlar” olmalarını nasıl bekleyeceğiz? Ya da daha kötüsü sadece lisede felsefe dersi alan şanslılar iki cümle ezberleyip “sınavda kesin çıkacaklar” kontenjanından ömür boyu öğrenme özürlü kalacakları konular listesine eklerken, diğerleri “tuuu kaka, komünist mi olacaksın başımıza” gibi bir zırvayı duyarken nasıl özgün fikirler doğuran insanları olacak bu toplumun. Bu arada Heraklitos fır fır mezarında dönüyor tabii…

Tabii soruyu yukarıdaki paragraftan ayıklamak lazım biraz. Nispeten kısaltılmış olarak; Eğitilmeden düşünmek gibi bir iddiayla nasıl yaşıyoruz? Nasıl oluyor da bir sürü basit konuda, araç kullananlardan, bazıları gerçekten basit çeşitli meslekleri icra etmeye çalışanlara, insanları eğitiyoruz da metodik olarak düşünmek için düzgün bir eğitim verilmiyor?

Bu sıralar (gelecek nesiller için; 2021’deyiz COVID-19 salgını bütün inkârcılara rağmen devam ediyor), hayat çok garip. Yemek düzenimiz, sosyal hayatımız, uyku saatlerimiz nasıl değiştiyse, düşünce yapımız, akıl yürütme metodlarımız da değişiyor. Bunun ne kadar farkındayız bilmiyorum. Ama kafası biraz olsun çalışan herkesin, her gün ve sık sık ölümü düşünmesinin doğallaştığı bir dönemden geçiyoruz. Bunun etkileri nerede, nasıl sonuçlarla ortaya çıkacak bilmiyorum.

Bizim Türkiye’de bir ölçüde alışkın olduğumuz; Hayat düzeninin, kurumların, hayatın belli temel direklerinin ani ve hızlı değişimini bütün Dünya yaşıyor. Bunun da kendine özgü sonuçları olacak. Açıkçası çok merak etmekle beraber, zamanında büyüklerden duymayı sevmediğim bir ifadeyle, ben görecek miyim bilmiyorum. Ne kadar zaman alacak onu da bilmiyorum. Fakat bazı çok temel kriterleri değişiyor hayatın. İki dünya savaşından sonra da (ki Birinci savaşın bir de salgınla sonlanması gibi bir durum da var) global toplumsal düzende çok şeyler değişti. Benzer bir şey yaşanacak, ama hangi sonuca gidecek birileri görür muhtemelen.

Bu ara yazmaktan hoşlanmıyorum. Bir yerde enerjim yok gibi. Bir yerde gelecek için yazsam ne olacak diye düşünüyorum, gelip gelmediği şüpheli olan. Sürekli ölümü düşünmenin de etkisi var. Bakalım görebildiğimiz kadarıyla neler gelecek, neler gidecek. Ama eğitim, düşünme, kendini geliştirme gibi konulardaki endişeler diğer daha temel endişelerin altında ezilecek gibi duruyor gittikçe.