Author: Can Baysal

Sadece dört kişi görmüş. Yatmadan önce kısa bir yazı yazdım, okul hakkında, özet olarak çocukların bizden daha iyi olduklarına dair. Saat kaçtı hatırlamıyorum ama herhalde bir ya da iki gibidir.

Sabah beşte bir sürü, bazılarının beni sevdiği zaten şüpheli, arkadaşımın “senin yüzünden oldu….” diye beni suçladıkları bir kâbusla uyandım. Ne, olanın ne olduğu açıktı, ne de kime ne olduğu. Klasik bir programcı gibi, rüyada kimi görmediğimden geri doğru bir çıkarım yaptım, sonra da kalkıp yazıyı sildim.

İd’den super-ego’ya bir yol var ama o yolu gecenin bir saati yürümek kötü oluyor.

Biz küçükken (gerçekten ben bir zamanlar küçüktüm, hatırlaması zor, inanması imkansız gibi geliyor) sık sık “akıl yaşta değil baştadır” atasözünü duyardık. Anlaşılan o ki, bu sözü söylemeyi çok seven toplum, duymaya veya duyduğundan bir şey anlamaya pek istekli değil. Marifet tabii, bir lafı papağan gibi tekrarlamakta değil, işitip, anlayıp, yorumlayıp, ders çıkarmakta.

Bazı insanların benden akıllı olduklarını, bazılarının ise olmadığını görüp, anlayalı çok oldu. Bu zordu aslında; Başkalarının benden akıllı olabileceğini kabullenecek kadar akıllı bir insan olmak zor ve zaman alan bir şey. Daha zoru benden akıllı olmayan (ve muhtemelen kendini herkesten akıllı sanan) insanları kabullenmek oldu.

Neyin sıkıcı olduğunu açıklamak lazım sanırım. Bir noktada insan şunu anlıyor: Her zaman ve her kritere göre bizden daha ileride ve daha geride başka insanlar olacak. Dolayısıyla, her kim olursak olalım, hangi şekilde ve çevrede yetişmiş olursak olalım, daha ötesi (ve kabullenilmesi zor olanı) her ne kadar kendimizi geliştirmiş olursak olalım, sonuçta şu veya bu şekilde “ortalama” olmaya devam edeceğiz. Bu, çabalarımızın boşuna olduğu anlamına gelmiyor. Bu, her zaman çabalamak, ilerlemek, gelişmek için gidecek yol olduğu anlamına geliyor.

Bu benim yorumum. Korkarım insanların birbirlerine burçlarından sonra ne zaman emekli olacaklarını sordukları tembellikteki bir toplumda, çoğunluk ne kadar çabalasa da “en üstün insan olamayacağı” gibi bir gerçeği kabullenebilir potansiyelde değil. Gittikçe düşen eğitim ve sosyal kalitemiz sayesinde çok sayıda prens ve prenses, şımartıldıkları evlerden, eğitilmedikleri okullara, oralardan da bir şeye yaramadıkları iş hayatına atlayıp duruyorlar.

Arada bir sürü de cevher çıkıyor, inanılmaz olgun insanlar gencinden yaşlısına etrafımızda dolaşıyor. Bunlardan tanıma şansına eriştiklerimde yaşlarından, sosyal, etnik ya da ekonomik kökenlerinden, akademik ve iş geçmişlerinden bağımsız kaliteli kişilikler görüyorum.

Sorun, ortalama olduğunu kabullenemeyen, ortalama insanların da bu sırada çoğalıyor olmasında. Yoksa yaşadığımız kalitesizliği neyle açıklayacağız? En bariz açıklama, cehaletinin farkında olmadan bir ufuktan diğer ufka gelmiş geçmiş en büyük bilge olduğunu sananlarla yaşıyor olmamız değil mi?

Dün gece duman altında bir salonda, çoğunluğun sigara içtiği hızla içilmiş bir purodan sonra, babamı düşündüm, derdini anlatmaktansa duman altında düşünmeyi tercih eden adamı.  Bu konuda bana pek iyi örnek olamamış olmalı ki ondan çok konuşan biri olarak büyüdüm. Ondan çok, ondan iyi yazan biri olabildiğimi, olabileceğimi sanmıyorum, babası kitabet hocası olan ben değil oydu sonuçta.

Bugün, bir arkadaşım daha öğrendi, konuşmaya fırsat bulunamayan ne kadar çok konu kaldığını geride. Yarım satır beylik laf dışında bir şey söyleyemedim. Arasam çok miktarda laf bulunur da, faydası olmayacağını ben öğreneli çok oluyor, o da öğrenecek zaman içinde.

Hayat çok tatsız bazı günler… Bugün bir sürü insanla konuştum, yazıştım, haberleştim, nedense haberleşme kanallarım açıktı epeyce. Yüzümü güldüren bir tek kişi oldu, o da farkında mı bilmem.

Bu arada bütün bugünler dün olmuş, bütün dünler bir önceki gün. Gece bitmeden yatağı ziyaret etmek lazım…

Küçükken sık sık kafamın bir bilgisayar gibi çalışmasını isterdim. Gereksiz bilim-kurgu hayranlığından da değil, çok hızlı, genişletilebilir hafıza kapasiteli v.s. bir yaratık olmayı hayal etmiyordum. Mantığın hakim olduğu şekilde, amaç-metod-sonuç-yan faktörler çerçevesinde hayata bakmayı, bunun doğal hareket tarzım olmasını istiyordum. Çeşitli sebepler ve iç/dış etkilerle bu dileğime ulaşamamakla beraber, yolunda epey bir ilerledim. İyi mi kötü mü olduğunu tartışmayacağım bile. Hayatı basitçe iyi ve kötü diye (güzel, çirkin veya ileri, geri veya bizden, onlardan veya dost, düşman diye de olur) ikiye ayırmak insanların en büyük düşünsel tembelliği. Kuma bir çizgi çekip orası senin burası benim demekten farkı yok. Şu an için önemli olan nokta şu; Hayata bir metod çerçevesinde bakmak lazım. Verimliliği, sağlıklılığı tartışılsa da bir şekilde oldukça genç bir yaşta, nasıl bir rehberlik beni buna ittiyse, bir metod oturmuş kafamda. Şu anda aynı metodla geri dönüp bakınca bazı şeyleri anlamak beklediğimden kolay oluyor.

Belki konuya bir örnek vermek işe yarayabilir.

Sosyal ilişkilerin yönetiminde genelde bir ya da iki sorunun etrafında dönülür. En temelde “istek nedir” ve “fayda nedir” diye sorgulanır. Genelde gördüğüm şeye bir örnek vermek gerekirse, mesela çoğu insan “bir araba” istiyor, bunun “hızlı, rahat ve özgürce istediğim yerlere ulaşmak” şeklinde ifade edilmesini beklemiyoruz. Bunun nedenine girmek şu anda gereksiz geliyor, ama çok temel bir nokta ilginç; Kısa etiketlerle konuşmak ve düşünmek tercih ediliyor genelde. Oysa, insanların istedikleri şeyin ne olduğunu bilmektense, istedikleri şeyi neden istediklerini bilmek, derdini anlatmaya çalışanın da, anlamaya çalışanın da hayatını kolaylaştıracak bir noktaya getirirdi iki tarafı da. Burada yukarıdakilerden amaç ve metod devreye giriyor. Amaç konusunda ne kadar başarılı bir analiz yapılırsa, buna bağlı olarak metod konusunda o kadar başarılı olunuyor. Başarı derken düşündüğüm şey de üstünlük ya da ulviyet değil, sadece daha kolay, etkin, muhtemelen çabuk bir şekilde amaçtan sonuca geçişi sağlayacak yoldan bahsediyorum.

Açıkçası çocukken umduğum şeyin, günlük hayatta neyi, nasıl, neden yaptığımızla ilgili analitik yaklaşımı hayat biçimi haline getirmek olduğunu sanmıyorum. Zaten, her neredeyse, o ideal noktaya da ulaşamadım henüz. Ama düşünerek gelişen dileklerin sanırım anlamlı sonuçları olabiliyor.

Tabii bir de düşünmeden dilenen şeyler var. Onları yazmanın da sırası bir gün gelir belki…

Düşünmek için kullanmamız gereken bir organı her gün yanımızda taşıyoruz. Nominal oksijen tüketiminin %20’si, enerji tüketiminin (doğal olarak) paralel şekilde %20-25 kadarı beyinde. Peki insanlar 1.3 kiloyu yanlarında taşıyıp bu kadar da besliyorlar da neden kullanmıyorlar?

Belki daha acıklı olan, düşünmenin gittikçe ayıplanacak, küçük, en azından gereksiz görülecek bir aktivite haline gelmiş olması. Bu nokta rahatsız edici hale gelmeye başladı bence. Tabii kimse “aman Türkiye’de birileri rahatsız olmuş, artık kafasını kullananlara iyi davranalım” demeyecek. Tarihe bakıp örnek bulmaya çalışıyorum; Benzer yaygın cehalet dönemleri var, ama genelde konu bilgiye erişimin güçlüğü dolayısıyla ortaya çıkmış. Bugünlerde ise bilgiye erişim aşırı kolaylaştığı için değeri kayboluyor.

Konu sadece genel olarak yaygınlaşan cehaletle sınırlı da değil. Ciddi bir de empati kaybı var. Herkes başka birinin kaybetmiş olduğu bilgi, görgü, geleneğe odaklanmış durumda. Kimse kendi eksiklerini görmek istemiyor. İçlerinden birine geçenlerde söylediğim ve inanmakta nedense zorlandığı üzere, çok dağınık ve temelde karşıt çevrelerden arkadaşlarım, dolayısıyla da genelde bir araya getirmem insanları. Gereksiz kapışmalarla, “ya ben ya o” hikayeleriyle yeterince uğraştım bugüne kadar. Genelde her taraftan insanın kendisinden olmayanlar hakkında doğru ve itiraz edilmesi çok mümkün olmayan olumsuz gözlemler yaptığı günlerdeyiz. Sorun şurada ki, bu problemleri bulan sağlam gözlem yeteneğini insanlar aynaya bakarken kullanmıyorlar.

Genelde bu bakış açısı yakın çevreyle sınırlı sanılıyor. Bizim partiden olanlar olmayanlar, sizin etnik gruptan olanlar olmayanlar. Konu o kadar sınırlı değil. Üç dört gün önce bir İran Azerisi, Şah dönemindeki hayat şartlarının Amerikan sömürgesi olmayı haklı çıkardığıyla ilgili argümanlarını kabul etmeyenlerin cehalet ve faşizmine saydırıyordu. Çocuğu severim ama nasıl anlatmalı? Daha ötesi anlatmaya çalışmaya hakkım var mı????

Özet olarak ortam parlak değil, iyiye doğru bir dönüşüm için potansiyel de göremedim henüz…

Well,

“There must be some kind of way outta here, said the joker…”